Wyłączenie z masy upadłości. Czego nie może zająć syndyk?

Czym jest wyłączenie z masy upadłości?

Jak już wskazywaliśmy, obecnie do czynienia mamy wyłączenie z jednym rodzajem upadłości – jest to upadłość likwidacyjna. Po ogłoszeniu upadłości syndyk ustala skład majątku dłużnika, tj. co wchodzi, a co nie do tego majątku (masy upadłości), a przez to jakie składniki będą mogły być zlikwidowane i sprzedane. Natomiast wyłączenie z masy upadłości to sytuacja, w której wyłącza się poza jej nawias pewien składnik lub składniki majątkowe. Skutkiem wyłączenia jest to, iż dane aktywa nie wchodzą już do masy, co oznacza tyle, że od daty prawomocności postanowienia lub uchwały o wyłączeniu nie zarządza nim już syndyk, jego przeznaczeniem nie jest sprzedaż w postępowaniu upadłościowym, a wraca on do upadłego z możliwością pełnego dysponowania i rozporządzania. Innymi słowy, po wyłączeniu z masy upadłości, dany składnik majątku nie będzie już sprzedany przez syndyka, a środki pochodzące z tej sprzedaży nie zasilą puli przeznaczonej na spłatę wierzycieli.

Jakie są przesłanki do wyłączenia z masy upadłości?

Do wyłączenia z masy upadłości może dojść w okolicznościach dwojakiego rodzaju. Po pierwsze, jeżeli dany składnik majątku nie stanowił własności dłużnika, a mimo tego został przez syndyka objęty i formalnie zaliczony do masy upadłości. Po drugie, z masy upadłości można wyłączyć mienie upadłego trudno zbywalne lub niezbywalne. Obie sytuacje szczegółowo omawiamy niżej.

1. Masa upadłości uwzględnia składnik majątku, który nie jest własnością dłużnika.

Zgodnie z treścią art. 61 ustawy Prawo upadłościowe, z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się̨ masą upadłości. W myśl zaś art. 62 ww. ustawy w skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty w toku postepowania upadłościowego. Z przepisów tych wynika, że obiektywnie masą upadłości mogą zostać objęte tylko składniki, które stanowią własność upadłego. W praktyce jednak syndyk w postępowaniu, zaraz po jego rozpoczęciu, najczęściej nie ma pełnej wiedzy o wszystkich składnikach majątku, w tym wiedzy o tym, czy każdy przedmiot znajdujący się w siedzibie lub przedsiębiorstwie upadłego faktycznie stanowi jego własność. Ponieważ przepis art. 173 ustawy prawo upadłościowe nakłada jednak na syndyka obowiązek objęcia i zabezpieczenia majątku upadłego, to syndyk najczęściej, niejako zaocznie i z ostrożności przyjmuje, że wszystkie składniki będące w posiadaniu upadłego stanowią jego własność.

Ponieważ często pojawia się pytanie: co może zająć syndyk, trzeba na nie odpowiedzieć krótko – na początkowym etapie praktycznie wszystko. Szczegółowe ustalenie składu masy upadłości następuje zdecydowanie później, niż obejmowanie majątku, a znajduje wyraz ze składanym przez syndyka do akt postępowania spisie inwentarza. Spis inwentarza powinien obejmować już wyłącznie te przedmioty i prawa, które należały do upadłego w dniu upadłości. Nie ujmuje się w nim natomiast przedmiotów leasingowanych, wypożyczonych, czy takich, w posiadaniu których upadły znajdował się bez podstawy prawnej. Ponieważ pomiędzy dniem ogłoszenia upadłości a dniem złożeniem spisu inwentarza upływa zazwyczaj kilka miesięcy, to w okresie tym może ujawnić się roszczenie osoby trzeciej związane z tym, iż do masy upadłości zaliczono przedmiot lub rzecz stanowiącą własność tej osoby. Jeżeli faktycznie tak jest, a syndyk (np. nie mając jeszcze poglądu na tą sprawę) odmawia wydania przedmiotu, to osobie takiej przysługuje żądanie wyłączenia z masy upadłości na podstawie art. 70 – 74 Prawa upadłościowego. W tym celu składa się do sędziego komisarza wniosek o wyłączenie z masy upadłości, w którym to wniosku należy podać dowody swoich twierdzeń. Jeżeli sędzia komisarz wniosek taki oddali (a trzeba pamiętać, że ma miesiąc na jego rozpoznanie), to środkiem odwoławczym od postanowienia sędziego komisarza będzie powództwo o wyłączenie z masy upadłości składane do sądu upadłościowego. Jeżeli powództwo to zostanie uwzględnione, dany przedmiot podlega wydaniu na rzecz właściciela. Gdyby okazało się, że w toku rozpoznawania powództwa lub wcześniej syndyk dokonał sprzedaży spornego przedmiotu, to właścicielowi w miejsce rzeczy wydaje się sumę pieniędzy otrzymaną przez syndyka z jego sprzedaży. Jeżeli sąd upadłościowy rozpozna sprawę nie podzielając stanowiska osoby trzeciej odnośnie rzekomo przysługującej jej własności, to jest to orzeczenie kończące sprawę, od którego nie przysługują środki odwoławcze, ani też inne roszczenia, w tym odszkodowawcze.

2. Wyłączenie z masy upadłości trudno zbywalnego lub niezbywalnego mienia upadłego.

Celem postępowania upadłościowego przedsiębiorcy jest jak najwyższe zaspokojenie wierzycieli ze środków pozyskanych z przeprowadzonej przez syndyka likwidacji majątku upadłego. Majątkiem tym są nie tylko przedmioty, ale i prawa, np. należności od innych podmiotów. Likwidacja to sprzedaż mienia rzeczowego i ściągnięcie wierzytelności w pieniądzu. Istnieje domniemanie, że w zasadzie każdy przedmiot ma jakąś wartość, a zatem może zostać sprzedany. Praktyka jednak pokazuje, że nie zawsze tak jest. Zdarzają się w masie upadłości składnik majątkowe na tyle nieatrakcyjne lub trudno zbywalne lub obiektywnie nie mające żadnej wartości, które – ilekroć zostały objęte spisem inwentarza – muszą zostać w postępowaniu w jakiś sposób zlikwidowane. Bywa, że syndycy zlecają ich odpłatną utylizację i np. dotyczy to najczęściej sprzętu elektronicznego, którego nie da się sprzedać, a którego nie można wyrzucić, z uwagi na odrębne przepisy o ochronie środowiska. Koszt likwidacji takich aktywów może być znaczący a często przekroczyć ich wartość, choćby początkową. Wówczas, aby literalnie traktowany obowiązek syndyka dokonania likwidacji majątku nie stał się celem samym w sobie i nie pochłonął znacznej części funduszów masy, może dojść do wyłączenia mienia z masy upadłości. Podstawą prawną takiego postanowienia jest art. 315 Prawa upadłościowego. Zgodnie z jego treścią sędzia-komisarz postanowieniem może dokonać wyłączenia określonych składników majątku z masy upadłości.

Co podlega wyłączeniu z masy upadłości?

Jeżeli podstawą wyłączenia jest pierwsza wyżej opisana sytuacja, tj. gdy dane mienie stanowi własność osoby trzeciej, to każdy taki przedmiot może zostać z masy wyłączony. Bez względu na jego wartość lub stan zużycia.

Przedmiotem wyłączenia na drugiej podstawie, tj. gdy zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 315 Prawa upadłościowego mogą być: trudno zbywalne ruchomości, np. samochód, nieruchomość, czy nawet udział w prawie własności nieruchomości. Jedynym warunkiem jest to, aby zostało łącznie wykazane, że nie można ich zbyć́ z zachowaniem przepisów ustawy oraz że dalsze pozostawanie tych składników w masie upadłości będzie niekorzystne dla wierzycieli z uwagi na obciążenie masy upadłości kosztami. Na postanowienie sędziego-komisarza przysługuje zażalenie.

Powyższe ograniczenia (warunki) nie obowiązują Rady Wierzycieli przy podejmowaniu uchwały o wyłączeniu mienia z masy upadłości. Rada, o ile jest powołana może każdorazowo podjąć uchwałę o wyłączeniu określonego składnika z masy upadłości. Należy jednak pamiętać, że będąc członkiem rady wierzycieli dany podmiot obowiązany jest działać w interesie ogółu wierzycieli, nie zaś wyłącznie w swoim własnym. Tym samym każdorazowo uchwała Rady Wierzyciel o wyłączeniu danej ruchomości, nieruchomości lub jej ułamka, aby nie wyrządziła szkody ogółowi wierzycieli powinna być podejmowana dopiero w warunkach, w których o wyłączeniu postanawia sędzia komisarz. Będą to znaczące trudności ze zbyciem i koszt pozostawania danego przedmiotu w masie (np. podatek od nieruchomości narastający w sytuacji znacznego stopnia zniszczenia budynku, co do którego zachodzi wątpliwość, czy może znaleźć nabywcę).

Skutkiem postanowienia o wyłączeniu przedmiotów z masy upadłości jest to, że syndyk się nimi dalej nie zajmuje, a ma je odebrać reprezentant upadłego. Wówczas przysługuje mu pełne i wyłączne prawo zarządzania takimi aktywami. W postępowaniach upadłościowych przedsiębiorców (czyli nie-konsumentów) jedyną przesłanką uznania, że dane mienie powinno zostać wyłączone jest wysoki koszt pozostawania w masie za jednoczesnym brakiem możliwości sprzedaży. Nieco inaczej wykładnia tego samego przepisu (art. 315 Prawa upadłościowego) kształtuje się jednak w odniesieniu do postępowań upadłościowych, tzw. konsumenckich.

Wyłączenie z masy w upadłości konsumenckiej.

Podstawą prawną wyłączenia danych składników mienia upadłego z masy upadłości jest ten sam przepis, tj. art. 315 Prawa upadłościowego. Jego wykładnia w postępowaniach upadłościowych osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej jest jednak nieco inna niż w odniesieniu do upadłego przedsiębiorcy, a to przez wzgląd na fakt, że musi uwzględniać cel upadłości konsumenckiej. Zgodnie z art. 2 ust. 2 Prawa upadłościowego postepowanie uregulowane ustawą wobec osób fizycznych należy prowadzić́ również̇ tak, aby umożliwić́ umorzenie zobowiązań́ upadłego niewykonanych w postepowaniu upadłościowym. Należy podkreślić, że celem upadłości konsumenckiej nie jest tylko jak najwyższe zaspokojenie wierzycieli, lecz cel takiego postępowania stanowi wypadkową dwóch wytycznych: jak najwyższego zaspokojenia wierzycieli i oddłużenia konsumenta. W orzecznictwie, doktrynie, a także samym uzasadnieniu ustawy kładzie się silny nacisk na dążenie do szybkiego prowadzenia upadłości konsumenckiej i jak najszybszego osiągnięcia jego celu w postaci oddłużenia danej osoby. Można powiedzieć, że z pewnością szybciej i łatwiej dochodzi do wyłączenia problematycznych składników mas w postępowaniach konsumenckich, aniżeli w postępowaniach przedsiębiorców. W praktyce doradców restrukturyzacyjnych mieliśmy do czynienia z sytuacją, gdy uzyskaliśmy orzeczenie o wyłączeniu wielu składników majątku (w tym nieruchomości) bez podejmowania ani jednej próby jego sprzedaży. Właśnie przez wzgląd na dążenie do jak najszybszego oddłużenia osoby fizycznej.

Wyłączenie z masy w postępowaniach restrukturyzacyjnych

W odróżnieniu od upadłości, gdy idzie o restrukturyzacje przedsiębiorstwa, trzeba pamiętać, że w postępowaniach restrukturyzacyjnych nie istnieje instytucja wyłączenia czy to z masy układowej, czy to masy sanacyjnej. Jak podkreśla się bowiem w literaturze brak przepisów prawa restrukturyzacyjnego o wyłączeniu z masy sanacyjnej oddaje zarządcy pełnię praw w zakresie dysponowania przedmiotami niebędącymi własnością dłużnika (tak P. Zimmerman, Prawo upadłościowe…, komentarz do art. 294 p.r., pkt 5). Oznacza to, że jeśli dana rzecz bez wątpliwości należy do innej osoby niż restrukturyzowany dłużnik i osoba ta żąda jej wydania, to zarządca rzecz powinien wydać. Zawsze też osoba zainteresowana wydaniem danego składnika majątkowego posiada uprawnienie do zainicjowana odpowiedniego postępowania cywilnego (np. o wydanie).

Wyłączenie z masy upadłości – podsumowanie.

Reasumując, upadłość firmy to proces skomplikowany i łączący się z szeregiem różnych instrumentów i środków prawnych przysługujących nie tylko upadłemu i wierzycielom, ale także osobom trzecim. Jednym z nich jest prawo domagania się wyłączenia z masy upadłości. Niezwykle ważnym jest, aby mieć świadomość przysługujących narzędzi prawnych. Może się bowiem okazać, że po zlikwidowaniu masy upadłości, osoba trzecia nie odzyska już swojej własności. Jeżeli są Państwo zainteresowani pomocą prawną ze strony kancelarii restrukturyzacyjnej, zapraszamy do kontaktu – Sawa Siwka SAS Restrukturyzacje.