Restrukturyzacja gospodarstwa rolnego – restrukturyzacja w rolnictwie.

Sytuacja finansowa okiem gospodarstw rolnych w ogólności – stan na 2020 rok. 

Zgodnie z szacunkami GUS w grudniu 2020 r. aż 26 % gospodarstw rolnych oceniło negatywnie zmiany w sytuacji ogólnej swoich gospodarstw w ostatnim półroczu, zaś 35 % oceniło negatywnie zmianę w opłacalności prowadzonej produkcji. Równolegle jednak przeważająca większość gospodarstw uznawała za wystarczający i zgodny z ich oczekiwaniami popyt na wytwarzane produkty. Jednocześnie brak danych, z których wynikałoby, że na pogarszającą się w rolnictwie sytuację miała bezpośredni i znaczący wpływ pandemia COVID-19 [analiza własna na podstawie danych GUS „Koniunktura w gospodarstwach rolnych w II półroczu 2020]

Przyczyny trudności finansowych w rolnictwie.

Można postawić tezę, że przyczynami kłopotów z utrzymaniem płynności finansowej, a w odniesieniu do producentów ziemniaków i warzyw gruntowych oraz hodowców drobiu i wieprzowiny – przyczynami wysokiego ryzyka niewypłacalności, są:

• powracające ogniska ASF, a w ślad za nimi nowe ograniczenia i brak widocznych skutków walki z wirusem;
• brak wystarczających środków budżetowych na dopłaty do ubezpieczeń upraw rolnych i zwierząt gospodarskich;
• trudności z dotrzymaniem warunków uzyskanych dotacji z przyczyn od rolnika niezależnych;
• zaciąganie pożyczek lub kredytów mających na celu pokrycie już powstałych strat lub konsolidację dotychczasowych produktów finansowych skutkujące coraz wyższą kwotą zadłużenia

Trzy „rodzaje” restrukturyzacji w rolnictwie  – dostępne narzędzia restrukturyzacji gospodarstw rolnych.

1. Restrukturyzacja i dofinansowanie z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

Restrukturyzacja to pojęcie, które nie ma jednego znaczenia, gdy idzie o restrukturyzację gospodarstw rolnych. Najczęściej kojarzona jest z produktem Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) tj. dotacją na przebudowę lub remont budynków, zakup maszyn, gruntów rolnych lub założenie plantacji/hodowli. W tym ujęciu chodzi o restrukturyzację samego gospodarstwa rolnego (przebudowę, modernizację lub przeprofilowanie), a nie o restrukturyzację długów. Dotacja to w zasadzie możliwość uzyskania dopłaty do wydatków inwestycyjnych, lecz nie ma nic wspólnego ze zmniejszeniem istniejącego zadłużenia gospodarstwa rolnego.

2. Restrukturyzacja w rozumieniu ustawy z 9 września 2018 roku „o restrukturyzacji zadłużenia podmiotów prowadzących gospodarstwa rolne”. Ustawa ta daje możliwość uzyskania przez rolnika wsparcia finansowego w postaci:

• udzielenia rolnikowi przez ARiMR dopłaty do procentowania kredytów bankowych;
• udzielenia rolnikowi przez ARiMR pożyczki na sfinansowanie spłaty zadłużenia;
• udzielenia rolnikowi gwarancji spłaty kredytu restrukturyzacyjnego wobec banku przez Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa (KOWR);
• przejęcia przez KOWR zadłużenia w zamian za przejęcie na własność nieruchomości rolnej

Sprowadza się zatem, w zasadzie do konsolidacji zadłużenia, czyli zaciągnięcia przez rolnika kredytu lub pożyczki na spłatę już istniejącego zadłużenia wobec jednego lub kilku wierzycieli. Proces taki prowadzi w najlepszym wypadku to sytuacji, w której długi rolne „skonsolidują się” a ich wierzycielem stanie się w całości jeden podmiot, tj. ARiMR. Ustawa jednak nie obejmuje żadnych instrumentów realnie obniżających istniejące zadłużenie. Nadto procedura uzyskiwania pożyczek i dopłat jest na tyle skomplikowana, że wymaga od rolnika sporządzenia planu restrukturyzacyjnego i dopełnienia wielu innych formalności. Każdorazowo decyzja o udzieleniu wsparcia zależy od wydania stosownej decyzji po ocenie planu restrukturyzacyjnego, a zatem instrumenty objęte ustawą nie są powszechnie dostępne.

3. Restrukturyzacja w rozumieniu ustawy z 15 maja 2016 roku Prawo restrukturyzacyjne, ze zmianami wynikającymi ze specustawy tzw. „tarczy 4.0”, która obejmuje instrumenty służące realnej restrukturyzacji zobowiązań, tj. oddłużeniu.

Restrukturyzacja zobowiązań to najczęściej ich częściowa redukcja, rozłożenie na raty, zawieszenie w spłatach (karencja). Procesem restrukturyzacji obejmuje się całość zobowiązań danego podmiotu lub osoby bez względu na to, czy są to długi z tytułu niespłaconych pożyczek, kredytów, dotacji, składek na ubezpieczenia społeczne czy też należności dla kontrahentów.

Do czerwca 2020 roku proces restrukturyzacji prowadzony był wyłącznie przez sąd. Bez względu na to, jaki rodzaj postępowania restrukturyzacyjnego (a trzeba przypomnieć, że sąd ich 4 rodzaje tj.  postępowanie o zatwierdzenie układu, przyśpieszone postępowanie układowe, postępowanie układowe, postępowanie sanacyjne) był to proces bardzo długotrwały i dość skomplikowany.

Na skutek pandemii i jej negatywnych skutków dla całej gospodarki z uwzględnieniem niebywałego obłożenia i przeciążenia sądów, od 30 czerwca 2020 roku wprowadzona została ustawa umożliwiająca przeprowadzenie tzw. uproszczonej restrukturyzacji. Można powiedzieć, że jest to instrument pozwalający nareszcie realnie uporać się z długami i to w maksymalnie uproszczonej formule. Proces może trwać maksymalnie 4 miesiące. Prowadzony jest przez doradcę restrukturyzacyjnego (pełniącego dalej funkcję „nadzorcy układu), którego dłużnik wybiera sam spośród osób posiadających licencję wydaną przez Ministra Sprawiedliwości.

Dłużnik i nadzorca obwieszczają o otwarciu uproszczonej restrukturyzacji. Z tym dniem ulegają zawieszeniu postępowania egzekucyjne, a nowych wszczynać nie można.  Proces ma się zakończyć zawarciem układu z wierzycielami. W jaki sposób do tego dochodzi ? Nadzorca sporządza symulację stopnia zaspokojenia wierzycieli, gdyby doszło do bankructwa dłużnika.  Następnie, wraz z dłużnikiem formułują „propozycje układowe”, które będą dla wierzycieli korzystniejsze niż upadłość dłużnika. I tak np. propozycje układowe mogą brzmieć: „redukcja zobowiązań o 40 %, umorzenie odsetek, spłata pozostałej 60 %-owej części w 20 ratach kwartalnych”.  Oczywiście w odniesieniu do każdego dłużnika propozycje te będą inne. Ich treść ma być jednak możliwa do zrealizowania, a jednocześnie mają one zapobiec bankructwu (upadłości) dłużnika.

Wielkim i pozytywnym zaskoczeniem jest to, że banki oraz instytucje publicznoprawne doskonale rozumieją już instytucję restrukturyzacji. Jeżeli w postępowaniu zostanie umiejętnie zaprezentowany scenariusz upadłościowy (wraz z analityką i szczegółowymi obliczeniami) a następnie zostanie skonfrontowany z realnymi możliwościami płatniczymi dłużnika, to okazuje się, iż wspomniane instytucje bardzo często przychylają się do układu.  Im również nie zależy na upadłości dłużnika, która najczęściej trwa wiele lat, a zaspokojenie w jej toku bywa symboliczne. Szczególnie banki – na co wskazują nasze obserwacje – kierują się realną oceną sytuacji i biorą aktywny udział w postępowaniach restrukturyzacyjnych.

Ostatnim etapem postępowania jest głosowanie nad układem, które zarządza nadzorca. Jeżeli zostanie przyjęty, to jest skuteczny także w stosunku do tych wierzycieli, którzy nie angażowali się w proces, lub nawet zignorowali udział w głosowaniu.

Z uproszczonej restrukturyzacji w ciągu ostatniego roku, tj. pomiędzy 30.VI 2020 r. a 30.VI 2021 r. skorzystało ponad 1.000 firm. W tym małych, jednoosobowych przedsiębiorców posiadających długi analogiczne do długów rolnika: z tytułu niespłacanych kredytów, unijnych dotacji, składek ZUS, czy też długów wobec kontrahentów (np. dostawców).

Czy rolnik może przeprowadzić uproszczoną restrukturyzację i zredukować  swoje zadłużenie ?

Tak. Rolnik, który prowadzi gospodarstwo rolne w sposób ciągły, zorganizowany z nastawieniem na osiąganie zysku, (choćby nie był wpisany do KRS lub Centralnej Ewidencji Działalności Gospodarczej) może tak samo, jak każdy inny przedsiębiorca poddać swoje zobowiązania restrukturyzacji. Ta kwestia, tj. przyznanie tzw. „zdolności restrukturyzacyjnej” rolnikowi jest przesądzona już od roku 2016, kiedy wraz z wejściem w życie prawa restrukturyzacyjnego budziła jeszcze wątpliwości.

Jeśli chcecie Państwo wiedzieć o restrukturyzacji w rolnictwie więcej, zachęcamy do kontaktu.