Restrukturyzacja a wykup przedmiotu leasingu

Restrukturyzacja a wykup przedmiotu leasingu.

Przepisy Ustawy Prawo restrukturyzacyjne rozróżniają sposób realizacji zobowiązań wynikających z umów leasingu zawartych przez przedsiębiorcę, wobec którego otwarto postępowanie restrukturyzacyjne, od okoliczności, czy zawarta umowa stanowi umowę leasingu finansowego czy operacyjnego.

Zacząć należy od krótkiego zdefiniowania dwóch występujących rodzajów leasingu, mianowicie leasingu operacyjnego oraz leasingu finansowego. W przypadku leasingu operacyjnego to finansujący ujmuje przedmiot leasingu w swojej ewidencji środków trwałych i dokonuje odpisów amortyzacyjnych. Korzystający zaś do kosztów uzyskania przychodów zalicza opłatę wstępną, całość rat leasingowych (zarówno w części kapitałowej, jak i odsetkowej) oraz koszty bieżące związane z eksploatacją przedmiotu leasingu.

W przypadku  zaś leasingu finansowego, przedmiot leasingu ujęty jest w ewidencji środków trwałych korzystającego, który również dokonuje odpisów amortyzacyjnych, zaś do kosztów uzyskania przychodów zalicza wyłącznie część odsetkową raty leasingowej. Ten rodzaj leasingu wykazuje więc podobieństwo do kredytu.

Wierzytelności z umowy leasingu finansowego i zakaz ich regulowania.

Prawo restrukturyzacyjne, w zależności od tego, z którą formą leasingu mamy do czynienia, różnicuje sposoby spełniania świadczeń pieniężnych wynikających z tej umowy przez korzystającego – dłużnika oraz zasady ujmowania wierzytelności finansującego w spisie wierzytelności, a co za tym idzie zasady obejmowania ich układem.

W przypadku leasingu operacyjnego, wierzytelność finansującego ulega z mocy prawa proporcjonalnemu podziałowi na część traktowaną jak wierzytelność powstała przed dniem otwarcia postępowania oraz część traktowaną jak wierzytelność powstająca po dniu otwarcia postępowania – wynika to z przepisu art. 77 ust. 2 w zw. z art. 77 ust. 1 ustawy Prawo restrukturyzacyjne.

W przypadku leasingu finansowego niewymagalne wierzytelności z tytułu rat umieszcza się w spisie wierzytelności, za czas od dnia otwarcia postępowania do dnia wymagalności każdego przyszłego świadczenia, odpowiednio pomniejszone, zgodnie z art. 81 ust. 4 i ust. 1 Prawa restrukturyzacyjnego. Te za okres sprzed otwarcia, podlegają umieszczeniu w spisie rzecz jasna również, na podstawie art.  76 Prawa restrukturyzacyjnego.

Jednocześnie, w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego, obowiązuje zakaz spełniania świadczeń wynikających z wierzytelności, które z mocy prawa są objęte układem. Wierzytelności te są umieszczane w spisie wierzytelności. Tym samym, korzystający – dłużnik, choćby przejawiał taką wolę, nie jest uprawniony ani obowiązany do regulowania rat leasingowych:

• w przypadku leasingu operacyjnego – rat leasingowych za okres sprzed otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego;
• w przypadku leasingu finansowego – zarówno tych, co do których termin wymagalności zapada po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego, jak i tych zaległych – sprzed otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego.

Wykup przedmiotu leasingu – zasady kodeksowe oraz stosowane w praktyce.

Zgodnie z art. 709 ¹⁶ Kodeksu cywilnego, jeżeli finansujący zobowiązał się, bez dodatkowego świadczenia, przenieść na korzystającego własność rzeczy po upływie oznaczonego w umowie czasu trwania leasingu, korzystający może żądać przeniesienia własności rzeczy w terminie miesiąca od upływu tego czasu, chyba że strony uzgodniły inny termin.

W praktyce, postanowienia umowy odmiennie regulują kwestię przejścia własności (wykupu przedmiotu leasingu), w szczególności najczęściej uzależniając ją od spełnienia szeregu dodatkowych warunków, np. spłaty wszelkich zobowiązań wobec finansującego przez korzystającego. Nie będziemy więc analizować kwestii ewentualnego wykupu przedmiotu leasingu przez korzystającego – dłużnika po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego, w sytuacji gdyby w umowie powielono zapis kodeksowy – w praktyce z takimi zapisami umowy się nie spotykamy. Oczywiście opcja zakupu nie jest istotą umowy leasingu, a  jedynie danym korzystającemu uprawnieniem. Innymi słowy nie musi być w umowie w ogóle przewidziana.

Niedopuszczalność wypowiedzenia przez finansującego umowy leasingu z powodu nieregulowania zobowiązań objętych układem.

Zgodnie z art. 256 ust. 2 Prawa restrukturyzacyjnego od dnia otwarcia przyspieszonego postępowania układowego do dnia jego zakończenia albo uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu przyspieszonego postępowania układowego wypowiedzenie przez finansującego umowy leasingu  bez zezwolenia rady wierzycieli (sędziego komisarza jeśli brak jest rady wierzycieli), jest niedopuszczalne. W przypadku zaś gdy podstawą wypowiedzenia umowy jest niewykonywanie przez dłużnika po dniu otwarcia przyspieszonego postępowania układowego zobowiązań nieobjętych układem lub inna okoliczność przewidziana w umowie, jeżeli zaistniały po dniu otwarcia postępowania, wypowiedzenie będzie dopuszczalne.

Innymi słowy, niepłacenie raty leasingowych (w przypadku leasingu operacyjnego – tych nieopłaconych za okres sprzed otwarcia restrukturyzacji, a w przypadku leasingu finansowego –  tych za okres sprzed jak i po otwarciu postępowania) nie może być podstawą wypowiedzenia umowy. Trzeba bowiem pamiętać, że korzystający dłużnik po prostu nie może ich płacić zgodnie z art. 252 ust. 1 Prawa restrukturyzacyjnego. Wierzytelności te są bowiem objęte układem.

Przepis ten więc chroni interes korzystającego – dłużnika, ograniczając możliwość wypowiedzenia umowy, do innych świadczeń bądź obowiązków, określonych w umowie (np.  brak ubezpieczenia przedmiotu leasingu). Tylko w takim przypadku leasingodawca będzie zatem uprawniony umowę wypowiedzieć.

Charakter prawny układu i jego skutki dla umowy leasingu oraz możliwości wykupu przedmiotu umowy.

Układ zawarty w ramach postępowania restrukturyzacyjnego ingeruje w dotychczasowe stosunki zobowiązaniowe między korzystającym – dłużnikiem, a jego wierzycielami, kształtując wzajemne prawa i obowiązki w zakresie terminów zapłaty i kwot zapłaty w sposób odmienny do tego, który uregulowany został umową. Układ może przybrać różny kształt – może obejmować różne sposoby restrukturyzacji. Przepis art. 156 Prawa restrukturyzacyjnego ma tutaj charakter przykładowy.  Przepis ten wymienia sposoby restrukturyzacji zobowiązań i są to: 1) odroczenie terminu wykonania; 2) rozłożenie spłaty na raty; 3) zmniejszenie wysokości; 4) konwersję wierzytelności na udziały lub akcje; 5) zmianę, zamianę lub uchylenie prawa zabezpieczającego określoną wierzytelność. Choć nie jest to katalog zamknięty to jednak brzmienie tego przepisu wskazuję, że restrukturyzacja nie wkracza w całość postanowień umownych – w szczególności nie modyfikuje tych postanowień, które nie są związane bezpośrednio z zaspokajaniem przez dłużnika swoich wierzycieli.

Układ nie będzie więc szczegółowo regulował innych obowiązków korzystającego-dłużnika niż tych związanych z jego świadczeniami pieniężnymi wynikającymi z umowy leasingu. Forma restrukturyzacji tych świadczeń będzie mogła natomiast – właśnie w oparciu o normę art. 156 Prawa restrukturyzacyjnego – przybrać różną formę.

Wskazuje się, że układ zawarty w ramach postępowania restrukturyzacyjnego stanowi czynność cywilnoprawną, składającą się z oświadczeń dłużnika i jego wierzycieli, przy czym składane oświadczenia mogą mieć odmienną treść, skoro nie wszyscy wierzyciele muszą zgodzić się na zaproponowaną treść układu[1]. Z tych przyczyn – a więc z faktu, iż może dojść do zmiany stosunku zobowiązaniowego nawet w przypadku braku zgody jednej ze stron umowy, konieczne jest jeszcze dodatkowe zatwierdzenie układu przez sąd. Częste są bowiem sytuacje, w których, mimo sprzeciwu wierzyciela, dochodzi do zmian w zakresie przysługujących mu wierzytelności, gdyż układ został przegłosowany przez wierzycieli większościowych. Stanowi to więc odstępstwo od reguły wyrażania zgody na zmiany umowy, przez strony tej umowy. Sąd z kolei uprawniony jest do zatwierdzenia bądź odmowy zatwierdzenia (w określonych przypadkach) układu, bez możliwości ingerencji w jego treść. Przegłosowanie układu, a następnie jego zatwierdzenie przez sąd, powoduje, że dochodzi do zmiany stosunku materialnoprawnego między dłużnikiem a wierzycielem.

Jak wskazano, w przypadku umowy leasingu,  wierzytelności finansującego zazwyczaj – w zależności od  przyjętego sposobu restrukturyzacji – ulegać będą odpowiedniej redukcji, dodatkowemu rozterminowaniu etc., zaś obowiązek ich zaspokojenia wynikał będzie już nie z pierwotnego stosunku prawnego, lecz z postanowień układu – w zakresie objętym zmianą. Będzie to zatem konstrukcja zbliżona do odnowienia, ale wykazująca też elementy charakterystyczne dla uznania długu, odroczenia czy ugody. Skutkiem zatwierdzonego i zrealizowanego układu jest więc wygaśnięcie dotychczasowych zobowiązań. (Tak: Postanowienie Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 27 kwietnia 2018 roku, sygn. akt: XIX Gz 555/17).

Treść zmiany stosunku materialnoprawnego kształtowana jest zatem w oparciu o przepisy prawa restrukturyzacyjnego. Skoro układ (ugoda/odnowienie) odnosił się wyłącznie do zobowiązań pieniężnych korzystającego – dłużnika i nie ingerował w żaden sposób w inne jego obowiązki umowne, nie ma mowy aby przyjmować, że uległy one jakimkolwiek modyfikacjom. Taka wykładania sprzeczna byłaby z wolą wierzycieli wyrażoną na zgromadzeniu wierzycieli.

Reasumując, naszym zdaniem układ, (a więc owo „odnowienie” lub „ugoda”) będzie tyczyć się wyłącznie zobowiązań pieniężnych z umowy leasingu i nie będzie ingerować w pozostałe uprawnienia i obowiązki korzystającego.

Restrukturyzacja a wykup przedmiotu leasingu.

Na tym tle pojawia się zasadnicza kwestia wpływu postępowania restrukturyzacyjnego, układu (tego „dopiero” zatwierdzonego i tego wykonanego) na dotychczasowe stosunki między korzystającym – dłużnikiem, a wierzycielem. Nabiera to dodatkowego znaczenia w aspekcie przeniesienia własności przedmiotu leasingu tj. wykupu przedmiotu leasingu po upływie terminu, na jaki umowa została zawarta.

Jak już wskazaliśmy, gros umów leasingu wprowadza zapisy, zgodnie z którymi przejście własności przedmiotu leasingu na korzystającego dłużnika skorelowane jest z obowiązkiem wykonania zobowiązań finansowych [rat] wynikających z tej umowy. Przy czym, jak wskazano wcześniej, w okresie trwania postępowania restrukturyzacyjnego przedsiębiorcę obowiązuje zakaz regulowania rat leasingowych objętych układem, zaś ich spłata następuje – w przypadku zawarcia układu – na warunkach odmiennych niż wynikające z umowy. Mianowicie na warunkach przewidzianych zawartym układem.

W związku z tym, rodzi się pytanie o to, czy otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego, zawarcie układu, a także wykonanie układu, wpływa na możliwość wykupu przedmiotu leasingu przez korzystającego-dłużnika.

Zakończenie umowy leasingu i uprawnienie do wykupu przedmiotu leasingu po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego, a przed zawarciem układu.

Naszym zdaniem, biorąc pod uwagę wnioski przedstawione powyżej, zakończenie umowy leasingu przed zawarciem układu nie daje korzystającemu prawa do domagania się przeniesienia własności przedmiotu leasingu na jego rzecz (prawa do żądania zrealizowana wykupu przedmiotu leasingu), a to z uwagi na fakt, że korzystający zalega z płatnością rat leasingowych oraz brak jeszcze na dzień jej zakończenia zawartego układu. W takim bowiem przypadku nie dochodzi jeszcze do wspomnianego wyżej „odnowienia”, bądź też „ugody” mocą której ustanowiono – przykładowo – nową wysokość wierzytelności przysługująca finansującemu (nawet wbrew woli tego wierzyciela).

Również, z punktu widzenia wierzyciela, trudno byłoby zaakceptować oraz uzasadnić możliwość domagania się przez korzystającego-dłużnika, wykupu przedmiotu leasingu po otwarciu restrukturyzacji a przed zawarciem układu. Prowadziłoby to bowiem do istotnego pokrzywdzenia wierzyciela. Taka wykładania sprzeczna byłaby także z istotą umowy leasingu. Trzeba bowiem pamiętać, że do essentialia negotti umowy leasingu należy – po stronie korzystającego – obowiązek korzystającego zapłaty finansującemu wynagrodzenia pieniężnego. Skoro zaś takiego wynagrodzenia finansujący nie otrzymał, nie może być mowy o uprawieniu korzystającego, do domagania się przeniesienia własności przedmiotu leasingu, z końcem umowy leasingu.

Zakończenie umowy leasingu i wykup przedmiotu leasingu po zawarciu i zatwierdzeniu układu.

Zgodnie z art. 342 ust. 1 Postępowanie restrukturyzacyjne zostaje zakończone z dniem uprawomocnienia się postanowienia o zatwierdzeniu układu albo o odmowie zatwierdzenia układu. Celem postępowania restrukturyzacyjnego jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika przez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami, a w przypadku postępowania sanacyjnego – również przez przeprowadzenie działań sanacyjnych, przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli. Restrukturyzacja zatem kończy się z dniem zawarcia układu i/lub przeprowadzenia działań sanacyjnych oraz zatwierdzenia układu.

Fakt zakończenia postępowania restrukturyzacyjnego oczywiście nie kształtuje stosunków dłużnik – wierzyciele w sposób definitywny. Trzeba pamiętać, że w określonych sytuacjach może dojść do uchylenia lub zmiany układu. Potwierdzeniem powyższego jest fakt, iż w przypadku zmiany przyjętego i zatwierdzonego układu wierzyciele głosują za zmianą tą sumą swoich wierzytelności, którą głosowali na zgromadzeniu, na którym doszło do przyjęcia pierwotnego układu, a nie sumą wierzytelności, która została im przyznana na mocy układu (a więc sumą zredukowaną). Analogicznie, w przypadku uchylenia albo wygaśnięcia układu dotychczasowi wierzyciele mogą dochodzić swych roszczeń w pierwotnej wysokości – zgodnie z art. 179 ust. 1 Prawo restrukturyzacyjne.

Zakończenie jednak postępowania restrukturyzacyjnego wskutek zatwierdzenia układu, oznacza, że osiągnięto cel postępowania restrukturyzacyjnego jakim jest zawarcie układu.  Etap wykonania układu nie zalicza się do postępowania restrukturyzacyjnego. Na etapie wykonania układu realizuje się funkcja windykacyjna byłego postępowania restrukturyzacyjnego [por. Uzasadnienie projektu ustawy…, s. 10 i 12; A. Torbus (w:) System…, s. 511]

Nie można tym samym tracić z pola widzenia treści zawartego układu. Jeśli ten bowiem – jak już wyżej wskazano – uregulował w odmienny sposób zasady płatności wynagrodzenia przez korzystającego na rzecz finansującego, np. odraczając je w czasie, nadejście terminu wykupu, naszym zdaniem, zrodzi uprawnienie korzystającego do wykupu przedmiotu leasingu na własność. Wprawdzie jak już wyżej wskazano, istotą umowy leasingu jest zapłata przez korzystającego określonego wynagrodzenia na rzecz finansującego, to jednak przepis ten ma charakter dyspozytywny. Skoro strony w układzie, tak zmodyfikowały (najczęściej) zasady i terminy płatności wynagrodzenia na rzecz finansującego brak jest powodu, aby ingerować w treść stosunku zobowiązaniowego tj. umowy leasingu w pozostałym zakresie.

Jak już wyżej wskazano, jeśli po zrealizowaniu wykupu przedmiotu leasingu, korzystający–dłużnik przestanie realizować układ, wówczas po stronie finansującego powstanie uprawnienie do egzekwowania postanowień układu, względnie wnioskowanie o jego uchylenie lub zmianę.

Musimy jednak pamiętać, że prezentowany w tym miejscu pogląd, zapewne w praktyce nie spotka się z akceptacją finansującego, a to rodzi ryzyko sporu sądowego. Niemniej dłużnik – zwłaszcza ten, który opiera swoją działalność np. na leasingowych pojazdach, powinien zrobić wszystko, aby przekonać wierzycieli, lub sąd do prezentowanego stanowiska.

Wykup przedmiotu leasingu po wykonaniu układu.

Na skutek zawarcia układu, modyfikującego prawa i obowiązki dłużnika w stosunku do dotychczas płynących dla niego z umowy, dochodzi do wyznaczenia na nowo terminu wymagalności wierzytelności oraz terminu ich przedawnienia. W zakresie tych kwestii, które regulowane są układem – a więc terminów, ale też i wysokości płatności, dochodzi do ich nowego ukształtowania (F. Zedler, Wpływ postępowania restrukturyzacyjnego na bieg terminów przedawnienia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, Polski Proces Cywilny 2017, nr 4, s. 602-611, A.J. Witosz, Układ a kwesta przedawnienia, Doradca Restrukturyzacyjny 2017, nr 4, s. 61-67 oraz R. Szaraniec, Problem przedawnienia zobowiązań publicznoprawnych w toku postępowań restrukturyzacyjnych, Doradca Restrukturyzacyjny 2017, s. 68-71).

Skoro więc – w stosunku do kwot i terminów płatności – winny być one płatne zgodnie z układem, i dopiero w przypadku uchybienia nowookreślonym terminom płatności wierzycielom należne będą odsetki za opóźnienie, to tym samym należy uznać, że na wcześniejszym etapie, tj. przed chwilą dokonywania spłat w sposób ustalony układem, nie doszło do opóźnienia w zapłacie, a także do powstania roszczenia o zapłatę odsetek (skoro terminy te regulowane są poniekąd na nowo przez układ). Tym samym, wykonanie zobowiązań w sposób określony w układzie stanowi o prawidłowym wykonaniu dotychczasowego zobowiązania.

Na tle powyższego, analogiczny wniosek należałoby wysnuć w stosunku do wysokości płatności. Skoro bowiem układ na nowo kształtuje także i wysokość zobowiązań, które dłużnik zobowiązany jest spłacić, to ich zapłata zgodnie z układem powoduje wygaśnięcie zobowiązań pieniężnych w takim kształcie, w jakim były one przewidziane w ramach pierwotnego stosunku prawnego

Po wykonaniu układu lub wyegzekwowaniu wierzytelności objętych układem sąd, zgodnie z art. 172 Prawa restrukturyzacyjnego, wydaje postanowienie o wykonaniu układu. Dodatkowo tym samym utrwala modyfikacje wprowadzone układem. Powyższe uzasadnia więc wniosek, że z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o wykonaniu układu z pewnością powinno się uznać, że doszło do wykonania zobowiązań pieniężnych wynikających z pierwotnego stosunku prawnego, odpowiednio zmodyfikowanych w drodze zawartego układu. To z kolei uprawnia korzystającego – dłużnika do wykupu przedmiotu leasingu skoro doszło do wykonania zobowiązań pieniężnych wynikających z umowy i zmodyfikowanych układem.

Wykup przedmiotu leasingu po otwarciu restrukturyzacji – podsumowanie.

Reasumując, uprawnienie do wykupienia przedmiotu leasingu będzie wyglądać inaczej w zależności od tego na jakim etapie postępowania restrukturyzacyjnego doszło do zakończenia okresu leasingu i powstało uprawnienie do domagania się przeniesienia własności na rzecz korzystającego-dłużnika. Problematyka z tym związana nie ma tylko znaczenia teoretycznego.

Wręcz przeciwnie, niejednokrotnie leasing stanowi trzon działalności gospodarczej dłużnika. Natomiast wykupienie przedmiotu leasingu, najczęściej za ułamek jego wartości w dniu wykupu, jest uprawnieniem o którego realizację dłużnik powinien zabiegać, tym bardziej, że wskutek wykupu przedmiotu leasingu może on jeszcze korzystać z rzeczy, które wcześniej leasingował – zaoszczędzając w ten sposób na kosztach swojej działalności. To zaś  może w znaczący sposób wpłynąć na losy prowadzonej działalności gospodarczej, czy realizacji planu restrukturyzacyjnego.

Dziękujemy, że przeczytaliście Państwo ten wpis. To dla nas niezwykle ważne. Jak zwykle zachęcamy do kontaktu, szczegółowe informacje w zakładce kontakt.